Białogarda (woj.pomorskie)
Nazwę tłumaczy się dosłownie jako "biały gród" i jest to nazwa znajdująca uzasadnienie w historii miejscowości; niem. Belgard.
Pierwsza wzmianka o Białogardzie pochodzi z 1209 r. Istniał już wówczas
tutąj gród będący siedzibą kasztelana, a od 1299 r. - na krótko wprawdzie udzielnego władcy Ziemi Lęborskiej, Racibora. On uczynił z grodu i swego zamku potężną obronną fortecę. W 1238 r. książę gdański Świętopełk zdobył i spalił zarnek, a księstwo Racibora włączył do swego państwa.
tutąj gród będący siedzibą kasztelana, a od 1299 r. - na krótko wprawdzie udzielnego władcy Ziemi Lęborskiej, Racibora. On uczynił z grodu i swego zamku potężną obronną fortecę. W 1238 r. książę gdański Świętopełk zdobył i spalił zarnek, a księstwo Racibora włączył do swego państwa.
W 1287 r. odbył się tutaj zjazd pomorskich wielmożów zorganizowany przez Święców. Po zagarnięciu Pomorza przez Krzyżaków (w 1309) skończyła się świetność Białogardy, a jej rolę centrum władzy przejął Lębork.
Pozostałością po dawnej świetności są ruiny słowiańskiego grodziska
obok przykościelnego cmentarza. znakomicie usytuowane na wyniosłym
cyplu o urwistych zboczach. Po zamku nie pozostały żadne ślady, jedynie
fosa świadczy o jego dawnej tu obecności. W latach 1311-1320 kasztelanem gdańskim, któremu podporządkowana była ziemia lęborska, był Dawid von Commerstein. Tu miał swą rezydencję ostatni książę Przybysław, który nie chciał pogodzić się z przejściem pod rządy Krzyżaków i zmarł wśród ostrych zatargów z Zakonem w 1315 r. Białogarda prawa chehnińskie otrzymała w 1354 roku. Do XVII wieku była własnością książęcą, a po przejściu ziemi lęborskiej pod panowanie pruskie należała do elektorów.
Z Białogardą związane są liczne legendy i podania osnute na historii Czarnej Małgorzaty, która dopuściła się świętokradztwa.
We wsi kościół parafialny murowany z końca XIX w.; młyn pobudowany w miejsce starego, którego tradycja sięga 1296 r. i dom młynarza
z pocz. XX w.; kilka chałup z XIX w.; duże grodzisko o rozmiarach nie
mających odpowiednika na Pomorzu Gdańskim, o szczególnych wartościach
naukowych i krajobrazowych, z zachowanym wałem obronnym, przelotem bramy i fosą. Cmentarzysko ludności kultury pomorskiej.
Pozostałością po dawnej świetności są ruiny słowiańskiego grodziska
obok przykościelnego cmentarza. znakomicie usytuowane na wyniosłym
cyplu o urwistych zboczach. Po zamku nie pozostały żadne ślady, jedynie
fosa świadczy o jego dawnej tu obecności. W latach 1311-1320 kasztelanem gdańskim, któremu podporządkowana była ziemia lęborska, był Dawid von Commerstein. Tu miał swą rezydencję ostatni książę Przybysław, który nie chciał pogodzić się z przejściem pod rządy Krzyżaków i zmarł wśród ostrych zatargów z Zakonem w 1315 r. Białogarda prawa chehnińskie otrzymała w 1354 roku. Do XVII wieku była własnością książęcą, a po przejściu ziemi lęborskiej pod panowanie pruskie należała do elektorów.
Z Białogardą związane są liczne legendy i podania osnute na historii Czarnej Małgorzaty, która dopuściła się świętokradztwa.
We wsi kościół parafialny murowany z końca XIX w.; młyn pobudowany w miejsce starego, którego tradycja sięga 1296 r. i dom młynarza
z pocz. XX w.; kilka chałup z XIX w.; duże grodzisko o rozmiarach nie
mających odpowiednika na Pomorzu Gdańskim, o szczególnych wartościach
naukowych i krajobrazowych, z zachowanym wałem obronnym, przelotem bramy i fosą. Cmentarzysko ludności kultury pomorskiej.
Cmentarz.
Cmentarz w Białogardzie znajduje się w centrum wsi, w sąsiedztwie kościoła na wzniesieniu, w północnej części miejscowości przy drodze Wicko-Lębork. Dawny cmentarz ewangelicki powstał najprawdopodobniej w II połowie XIX wieku. Po 1945 roku został przekształcony w nekropolię rzymsko-katolicką. Ogólna jego powierzchnia wynosiła około 1,0 ha.
Teren dawnego cmentarza został zniwelowany w latach 70-tych. Praktycznie wszystkie niemieckie nagrobki zostały usunięte, zaś miejsce po nim nie zostało zagospodarowane.
Dziś przechadzając się pomiędzy współczesnymi nagrobkami tylko w niektórych miejscach można zauważyć pozostałości po starej nekropolii: wystają żeliwne elementy nieistniejących krzyży, a w niektórych miejscach można nawet dostrzec kamienne ramy nagrobków pokryte mchem.
Najstarszy istniejący nagrobek pochodzi z 1946 roku. Posiada tablicę nagrobną z inskrypcją:
Maria Stanisława Dubiel
z Zaleśnych
ur. 24.8.1926
zm. 20.4.1946
Udało nam się dowiedzieć, że jakiś czas temu podczas prac ziemnych przy montażu instalacji wodno-kanalizacyjnej przeprowadzanych przy zachodniej granicy terenu kościoła, natknięto się na szczątki ludzkie (kości) pochodzące najprawdopodobniej ze starego cmentarza.
Charakter rozplanowania dawnej nekropolii nie jest znany. Na skutek całkowitego usunięcia nagrobków ewangelickich nie można dziś ustalić jaki był układ kwater, mogił czy nagrobków.
Drzewostan zachował się w dobrym stanie. Na terenie cmentarza zieleń jest uporządkowana i zadbana.
PS. Nie umknęło naszej uwadze, że bardzo wiele nagrobków (zwłaszcza w części tzw. dziecięcej) jest zgłoszona do likwidacji. Z daleka widać duże czerwone naklejki, które niekiedy przysłaniają całą nawet tablicę z imieniem i nazwiskiem osoby zmarłej. Napis mówi sam za siebie:
Grób nieopłacony
przeznaczony do likwidacji
Po cmentarzach jeździmy już kilka lat i pierwszy raz spotkaliśmy się z sytuacją, aby na tak małym cmentarzu aż tyle grobów było przeznaczonych do likwidacji. Żenujące to - nie da się ukryć.
Teren cmentarza w Białogardzie dawniej
Źródło:
1. Dubiel A.; Dolina Łeby
2. Krużycki W.; Ewangelickie cmentarze gminy Wicko
3. Na podstawie zebranych materiałów sporządzonych podczas oględzin terenu dawnego ewangelickiego cmentarza w Białogardzie (dziś cmentarz katolicki) /2015 rok/.