Domaradz (woj.pomorskie) - cmentarz przykościelny

Domaradz (niem. Dumröse) to osada w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie słupskim, w gminie Damnica przy drodze krajowej nr 6.
Jej nazwę wywodzi się od nazwy osobowej Domarad. Najstarsze zapisy nazwy: Dommerese (1400), Dumrese (1485); niem. Damrose.

W wieku XIV na ziemi wokół Słupska mieszkał ród szlachecki Do-mrese; wśród jego dobr znajdowała się też miejscowość Domaradz.
Ród Domrese legitymował się herbem von Stojentinów. W 1440 roku Domaradz przeszedł drogą zakupu w ręce Martina von Zitzewitz i pozostał w rękach rodu przez blisko 500 lat - aż po 1945 roku. Według Brtiggemanna, około roku 1784 we wsi znajdowały się: folwark, gospoda i kuźnia; rezydował tu też nauczyciel (Schulmeister); na terenach należących do wsi działała cegielnia; dymów (domów) było 22. Hermann von Zitzewitz z Cecenowa, który przejął Domaradz w drodze dziedziczenia w 1834 roku, okazał się bardzo dobrym gospodarzem. Był ucieleśnieniem starej, pomorskiej tradycji rodowej, jako gospodarz i myśliwy. Za jego kadencji Domaradz rozkwitł. Przysłowiowy porządek "sięgał, gdzie wzrok nie sięga", a przejezdni długo pamiętali czyste, po wielekroć zamiatane drogi. Wieś przypominała wielki park. Do historii przeszły m. in. tamtejsze polowania. Z zabytkowych obiektów można obejrzeć pozostałości parku z pawilonem parkowym z połowy XIX wieku.
Ostatnimi właścicielami majątku byli Paul (zmarły w 1908 roku) i Peter Hermann. Domaradz leżał w otoczeniu wielkich kompleksów leśnych.
Z zabytkowych obiektów można obejrzeć pozostałości parku z pawilonem parkowym z połowy XIX wieku oraz kościół z 1907 roku.

Cmentarz.

W Domaradzu zlokalizowane są tak naprawdę cztery cmentarze, jednak podczas naszej wyprawy zbyt późna pora dnia uniemożliwiła nam poszukiwania wszystkich nekropolii. Postanowiliśmy więc odwiedzić cmentarz przykościelny, znajdujący się na terenie dawnego kościoła ewangeliskiego, a dziś rzymskokatolickiego p.w. św. Stanisława Kostki (wzniesiony w 1907 roku).
Niewielki cmentarzyk znajduje się w nieznacznej odległości od kościoła i jeszcze w latach 90. XX wieku znajdowały się na nim mogiły z drewnianymi krzyżami. Dziś również odnajdziemy ledwie kilka ziemnych mogił, u podnóża których stoją drewniane krzyże z czarnymi tabliczkami zawierającymi imię i nazwisko zmarłego oraz datę urodzin i śmierci. Kilka nagrobków nie posiada tabliczek. Niektóre z mogił mają kamienne obramowanie, inne zaś postawiony pomnik. Większość drewnianych krzyży z przykościelnego cmentarza pochodzi z lat 50. XX wieku. W dużej mierze osoby tam pochowane są narodowości niemieckiej, np:

Paul Wendt
Geb. 28.06.1892
Gest. 12.07.1952

czy

Harry Schröder
* 11.08.1953
† 26.03.1955

Jednak kilka nagrobków ma polsko brzmiące nazwiska.

Obecnie nie znajdziemy zbyt wielu śladów pierwotnego zagospodarowania cmentarza. Pozostaje on jednak utrzymany w porządku.

Zaraz za kościołem znajduje się osobliwa alejka prowadząca do zagrodzonego zagajnika. Jak się okazało jest to cmentarz dawnych właścicieli ziemskich. Na środku tego terenu znajduje się drwniany krzyż, a na nim napisy w języku niemieckim:

Friede Sei Mit Dir

a nieco niżej w języku polskim:

Pokój z Tobą

W miejscu centralnym, gdzie stoi teraz krzyż, niegdyś znajdował się grobowiec rodziny von Zitzewitz, po którym nie ma obecnie żadnego śladu.

Niestety obecnie teren jest ogrodzony i nie ma tam możliwości wstępu.

Kościół w Domaradzu dawniej. Budowla pochodzi z 1907 roku i została ufundowana przez rodzinę von Zitzewitz.

Źródło:
1. Karl-Heinz von Pagel; Der Landkreis Stolp in Pommern; Lübeck 1989
2. Duma J.; Dawne słowiańskie nazwy miejscowe Pomorza Środkowego, Wrocław 1985

3. Na podstawie zebranych materiałów sporządzonych podczas oględzin terenu dawnego ewangelickiego cmentarza w Domaradzu /2014 rok/.