Lipusz (woj.pomorskie) - cmentarz przykościelny

Lipusz (niem. Lippusch) to duża wieś kaszubska o charakterze małomiasteczkowym położona w północnej Polsce w województwie pomorskim, w powiecie kościerskim, w gminie Lipusz nad rzeką Wdą.

Lipusz jest starą osadą, której historia sięga czasów pogańskich, na co wskazuje cmentarzysko prehistoryczne odkryte przed II wojną światową na roli parafialnej. Pierwsza wzmianka historyczna o Lipuszu znajduje się w wykazie danin rzymskich duchowieństwa pomorskiego z 1398 roku i to pod nazwą Lyndenpush. Nazwa Lipusz, którą można tłumaczyć jako lipowy gaj składa się z połączenia dwóch pojęć: polskiego "lipa" i niemieckiego "busch".

W 1438 r. istniała tu wieś na prawie chełmińskim, młyn i karczma,
odbywały się targi. Pod koniec XVI w. w Lipuszu znajdowała się szkoła.

Kościół w Lipuszu istniał od czasów krzyżackich. W 1686 r. kościół był drewniany jednonawowy z wyodrębnionym prezbiterium oraz kruchtą dla ubogich. W 1885 r. we wsi istniały: szkoła katolicka i ewangelicka, 3 karczmy, młyn, tartak, browar i gorzelnia. Od 1902 r. do wsi dociera kolej. W 1906 r. założono bank ludowy, a obiekt „Rolnika” ukończono w 1911 r. Obecny młyn wodny zbudowano w 1902 roku. W 1939-1945 Lipusz był w granicach III Rzeszy. Od 1984 roku w Lipuszu mają siedzibę władze gminy Lipusz powstałej porozpadzie gminy Dziemiany-Lipusz.

Cmentarz.

W granicach miejscowości Lipusz znajdowały się niegdyś tak naprawdę dwa cmentarze ewangelickie, z których jeden był cmentarzem przykościelnym - ten dziś znajduje się na terenie kościoła parafialnego p.w. Świętego Michała Archanioła.

Obecnie na terenie dawnego ewangelickiego cmentarza znajduje się cmentarz współczesny, katolicki.

Dawna nekropolia powstała w XIX wieku. Zapiski z miejscowości Lipusz wskazują na datę powstania około roku 1880. Wtedy też powstała kaplica grobowa Bach-Żelewskich, która stoi tam do dnia dzisiejszego.

Tak naprawdę niewiele się zachowało nagrobków z XIX wieku. Na tyłach cmentarza, tuż obok kaplicy usytuowanych jest 15 żeliwnych krzyży, które zostały zebrane w latach 70-tych XX wieku i ustawione w szeregu.

Na wielu z nich można jeszcze wyraźnie odczytać inskrypcję oraz dane osoby, która niegdyś była pochowana na tym cmentarzu.

Na krzyżach widnieją napisy w języku polskim:

Tu spoczywają zwłoki świętej pamięci

Szymona Beschki

urodzony dnia 27 października 1816 r.

umarł dnia 14 sierpnia 1892 r.

oraz niemieckim:

Hier ruhen

in Gott

Franz Gras

Hüttemeister von Glasfabrik Lippusch

geb.25.Sept.1833, gest.26.Dezbr.1897

Kaplica grobowa Bach-Żelewskich powstała w 1880 roku. Obecnie wejście do kaplicy jest zamurowane, ale przez niewielkie okienko można ujrzeć wnętrze kaplicy i resztki trumien, jakie się tam znajdują. Wszędzie walają się wypalone znicze i śmieci.

W części katolickiej cmentarza odnajdziemy też starsze nagrobki z końca XIX i początku XX wieku. Są to nagrobki polskie.