Nowa Wieś Lęborska (woj.pomorskie)
Jest kilkaset Nowych Wsi. Tak stereotypowo określa się nowe osiedla. Niemcy tłumaczyli je na Neudorf. Może niektóre Nowe Wsie na Pomorzu czy Śląsku otrzymały nazwę najpierw niemiecką [Neudorf], którą potem ludność polska przetłumaczyła. Dla odróżnienia od bardzo wielu podobnych nazw, dodano określenie ..Lęborska". W opisie granic Redkowic z lat 1335- 1341 pojawia się zapis nazwy "nyedorf': niem. Ncuendorf. Przypuszcza się, że tu znajdowało się pierwotne centrum osadnictwa okolic Lęborka, a nawet była próba lokacji przez zakon Krzyżacki miasta na terenie właśnie późniejszej Nowej Wsi Lęborkiej. Przekaz z roku 1344 roku wzmiankuje o nadaniu przez komtura gdańskiego tej wsi niejakiemu Hildebrandowi.
Sołtys otrzymał 10 włók wolnych od czynszu oraz karczmę. Musiał też konno służyć w potrzebie wojenn i. Król Kazimierz Jagiellończyk nadając w powiernictwo ziemię lęborsko-bytowską Erykowi II, wyłączył m.in. Nową Wieś. którą przyznał Lęborkowi. W latach 1637-1657 powstał tu folwark fiskalny dający początek gospodarstwu państwowemu. Zarządzał nim pierwotnie sędzia ziemski Przebędowski, a później pozostawał w rękach generalnych dzierżawców powiatu.
Według Brtiggemanna poza folwarkiem we wsi było 38 dymów, wybudowany w 1781 r. budynek szkolny, kościół katolicki, w którym trzy razy w roku odprawiano msze i luterański dom modlitwy. W XIX w. doszedł do tego młyn. W 1847 r. ów folwark nabył Beno Wejher, późniejszy starosta powiatu, a od 1860 r. przeszedł w ręce rodziny von Osterrohtów. Wieś po regulacji stosunków własnościowych stała się typową wsią chłopską i była siedzibą wójtostwa. Na przełomie wieków liczba mieszkańców przekroczyła tysiąc (1148 w 1905 r.). Już przed I wojną światową powstała tu spółdzielnia mleczarska. Kościół św. Katarzyny istniał już przed 1341 r. i był ośrodkiem parafii, później utracił samodzielność i stał się filią kościoła w Lęborku. W 1423 roku kościół otrzymał papieską bullę odpustową.
W okresie reformacji został przejęty przez luteran, a przywrócony katolikom został w 1642 r. W 1829 r. kuria biskupia w Pelplinie odstąpiła ponownie kościół luteranom. W 1845 r. położono kamień węgielny pod nowy kościół, który oddano do użytku dwa lata później.
Cmentarz.
Nieistniejący dziś cmentarz ewangelicki znajdował się przy drodze prowadzącej w kierunku Czarnówka, po prawej stronie drogi, za torami kolejowymi.
Przypuszcza się, że powstał on w II połowie XIX wieku (wcześniej Nowa Wieś Lęborska posiadała cmentarz przykościelny, który na skutek panujących epidemii chorób zakaźnych w pierwszej połowie XIX wieku został zlikwidowany - jak wiele innych przykościelnych nekropolii).
Jego ogólna powierzchnia wynosiła około 1,5 ha.
Z zebranych przez nas informacji wynika, że teren cmentarza otoczony był kamiennym murem, który zachował się do dziś (jedyna zresztą pozostałość po cmentarzu). Pośrodku przy drodze znajdowała się główna brama cmentarna, od której prowadziła aleja. Ta zaś prowadziła do kaplicy cmentarnej, znajdującej się na końcu cmentarza.
Ostatni pochówek odbył się tam pod koniec lat 40-tych i już wówczas zaczęła następować powolna dewastacja terenu: nagrobki zaczęły być niszczone, a żeliwne krzyże oraz ozdobne ogrodzenia rozkradzione. Teren zaczął dziko zarastać zielenią.
Całkowita likwidacja cmentarza nastąpiła około roku 1977-78.
Najsmutniejsze jest to, że obecnie cały teren cmentarza został całkowicie zrównany z ziemią. Dziś na jego miejscu znajduje się tartak ,,Drewbal'' i próżno szukać jakichkolwiek pozostałości po tej dawnej ewangelickiej nekropolii. Jedynie wspomniany kamienny mur jest jedynym zachowanym dziś elementem, który przypomina, iż znajdował się tam niegdyś cmentarz.
Przypuszcza się, że powstał on w II połowie XIX wieku (wcześniej Nowa Wieś Lęborska posiadała cmentarz przykościelny, który na skutek panujących epidemii chorób zakaźnych w pierwszej połowie XIX wieku został zlikwidowany - jak wiele innych przykościelnych nekropolii).
Jego ogólna powierzchnia wynosiła około 1,5 ha.
Z zebranych przez nas informacji wynika, że teren cmentarza otoczony był kamiennym murem, który zachował się do dziś (jedyna zresztą pozostałość po cmentarzu). Pośrodku przy drodze znajdowała się główna brama cmentarna, od której prowadziła aleja. Ta zaś prowadziła do kaplicy cmentarnej, znajdującej się na końcu cmentarza.
Ostatni pochówek odbył się tam pod koniec lat 40-tych i już wówczas zaczęła następować powolna dewastacja terenu: nagrobki zaczęły być niszczone, a żeliwne krzyże oraz ozdobne ogrodzenia rozkradzione. Teren zaczął dziko zarastać zielenią.
Całkowita likwidacja cmentarza nastąpiła około roku 1977-78.
Najsmutniejsze jest to, że obecnie cały teren cmentarza został całkowicie zrównany z ziemią. Dziś na jego miejscu znajduje się tartak ,,Drewbal'' i próżno szukać jakichkolwiek pozostałości po tej dawnej ewangelickiej nekropolii. Jedynie wspomniany kamienny mur jest jedynym zachowanym dziś elementem, który przypomina, iż znajdował się tam niegdyś cmentarz.
Informacja przekazana nam od p. Bronisława Lisa w dniu 2.09.2015r.:
,,Pamiętam wygląd kaplicy, układ czy podział cmentarza i niektóre pomniki. Rozbiórkę kaplicy zapoczątkowano w 1964-6 roku... na zlecenie ówczesnych władz gromady /gminy/ Nowej wsi chyba /Kotowski/ Mam z tym cmentarzem sporo wspomnień... [...]
...Ostatnim pochówkiem była osoba z rodziny Makiewiczów z ulicy Mostowej. Winna pamiętać Pani Lucyna Wożniak -/zd Makiewicz/ zam. Lębork chyba ul. Al. Wolności...''
Poniżej zaś garstka wspomnień od p. Marka Sieradzkiego
,,Te groby tam są zostały tylko zrównane i reszta pomników wywieziona na wysypisko czy jakieś tam gruzowisko byłem świadkiem jak to likwidowali na plac dla stolarni...''
I kolejna relacja odnosząca się do słów p. Sieradzkiego od p. Lisa:
,,[...] wojsko "pomagało" przy niwelacji terenu. Co więcej było tam kilkanaście pomników marmurowych w tym jeden z czarnego marmuru okazały chyba na 2m wysokości. Dolną część lewej strony cmentarza "Likwidowało" "Zjednoczenie" tartak gdyż budowali tam jakiś magazyn. Szefował temu Pan Janora/ chyba już Ś.p./ [...]
[...] Dla mnie dziwna była niegospodarność władz gminy, gdyż cmentarz mógł dalej istnieć a należało wykupić działkę pomiędzy budynkiem Państwa Żmudzinów a cmentarzem i na tej działce po prostu chować zmarłych współcześnie. A tak wykupiono górzystą działkę pod Czarnówkiem z fatalnym położeniem. Starej kaplicy nie rozbierać i było by bez potrzeby wybudowywania nowej... Stary cmentarz połączony z nowym... Ot polityka komuny...''
EDIT. Pomimo, iż niejednokrotnie kontaktowałam się z Urzędem Gminy Nowa Wieś Lęborska oraz Parafią Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w sprawie likwidacji ewangelickiego cmentarza, nikt nie był mi w stanie udzielić żadnych informacji w tym temacie. Otrzymałam tylko lakoniczną informację, że ,,żadne dokumenty się nie zachowały''. Nie jest wiadomo więc kto wyraził zgodę na całkowitą likwidację cmentarza i gdzie zostały ekshumowane szczątki ludzi tam pochowanych? Zakładam, że większość rodzin zabrała swoich bliskich, ale mam informacje, iż wielu ludzi, którzy odwiedzali cmentarz - mieszkający poza granicami Polski - nawet nie wiedziała o jego likwidacji. //Agnieszka Kijewska
Teren cmentarza w Nowej Wsi Lęborskiej dawniej
Źródło:
1. A. Świetlicka, E. Wisławska, Słownik historyczny miast i wsi województwa słupskiego, Słupsk 1998
1. A. Świetlicka, E. Wisławska, Słownik historyczny miast i wsi województwa słupskiego, Słupsk 1998
Konsultacja:
Bronisław Lis