Pozostałości wiatraka typu holenderskiego [Pużyce, woj.pomorskie]

Pużyce (niem. Pusitz), to wieś kaszubska w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie wejherowskim, w gminie Łęczyce w kompleksie Lasów Lęborskich.

Pierwsze informacje o Pużycach pochodzą z roku 1356. Z tego czasu zachował się akt nadania wsi przez gdańskiego komtura niejakiemu Dobroszowi i Kirstaminowi, którzy objęli po 50 włók. Osadę lokowano na prawie chełmińskim. Najpierw stanowiła ona własność książęcą, później zaś królewską. Jak wskazuje lustracja z 1427 roku, z 50 włók było 20 włók pustych, dlatego też zakon na prośbę mieszkańców zmienił podział z włók na radła, których było wówczas 25. W XVII i XVIII wieku Pużyce jako dobro starościńskie podlegało starostwu w Lęborku.

W dniu wczorajszym, tj. 19.07. 2015 roku, postanowiliśmy udać się w okolice Pużyc, aby przy okazji przyjrzeć się bliżej pozostałościom starego wiatraka typu holenderskiego. Pogoda raczej nam nie sprzyjała, bo o ile było pochmurno, o tyle było jeszcze w miarę ciepło, ale z czasem zaczęło coraz bardziej padać, a temperatura drastycznie spadać z 17 stopni do 12. Jakby jednak nie patrzeć - plan wyprawy był, więc ani niskie temperatury ani deszcze nam nie straszne...

Pużycki wiatrak (a raczej to, co z niego zostało) jest to drugi wiatrak tego typu w regionie (podobny ''holender'', choć nieco lepiej zachowany znajduje się w Zdrzewnie (gm. Wicko, pow. lęborski - można o nim nieco przeczytać TUTAJ).

Wiatrak ten powstał według źródeł historycznych w końcowych latach XIX wieku, choć dokładnej daty nie udało się ustalić. Jak wskazuje dziś widoczny jedynie biały murowany korpus wiatraka, został on zbudowany najprawdopodobniej z cegły wapienno-piaskowej, tzw. silikatówki, która jest cegłą bardzo wrażliwą na wilgoć i po uszkodzeniu tynku bardzo szybko niszczeje.

Dziś niewiele nam wiadomo o pużyckim ''holendrze''. Z informacji, jakie uzyskaliśmy w gminie wynika, że po wojnie został całkowicie spalony przez cofające się wojska III Rzeszy, a dziś - jak wspomniano wcześniej - pozostał się jedynie murowany korpus.

*******************************************************

Holender, wiatrak wieżyczkowy - typ wiatraka charakteryzujący się nieruchomym masywnym korpusem (zwykle murowanym, na planie koła lub wieloboku), na którym umocowana jest obracana na łożysku bryła dachowa ze śmigłami. Pozwalało to łatwiej dostosować śmigła wiatraka do kierunku wiatru.

Powstanie pierwszych, pojedynczych wiatraków wieżyczkowych z ruchomą częścią dachową jest datowane na koniec XIV wieku. Ten typ wiatraka powstał ostatecznie w północnej Holandii. Skonstruował go w XVII wieku Jan Andriasz Leeghwater. W 1750 roku ,,holendry'' udoskonalone zostały przez Andrew Meikle. Na ,,czapie'' umieścił wiatraczek po przeciwległej stronie w stosunku do dużych skrzydeł. Wiatraczek za pomocą przekładni palecznych (przekładnie zębate wykonane z drewna) regulował samoczynnie ustawianie ,,czapy'' wraz z dużymi śmigłami w stosunku do wiatru. ,,Czapa'' poruszała się na żeliwnych rolkach posuwających się po żeliwnym pierścieniu umocowanym na nieruchomej części wiatraka.

Szybko zaczęto je stosować w większości krajów europejskich. W XVIII wieku rozpowszechniły się w Polsce, ale zyskały popularność tylko na zachodnich terytoriach Polski i nigdy nie wyparły tradycyjnych koźlaków (wiatrak kozłowy).