Strefa Wykluczenia wokół Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej (Ukraina)

Strefa Wykluczenia wokół Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej (Ukraina), cz. I

Strefa Wykluczenia wokół Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej (ukr. Зона відчуження Чорнобильської АЭС, zona widczużennja Czornobyl's'koji AES, ang. Chernobyl Nuclear Power Plant Exclusion Zone) (kolokwialnie Czarnobylska zona, strefa Czarnobylska (ukr. Чорнобильська зона, Czornobyl's'ka zona) ) – zamknięta strefa wokół terenów najbardziej dotkniętych skutkami katastrofy w Czarnobylu zarządzana przez ukraińskie ministerstwo ds. sytuacji nadzwyczajnych. Zajmuje ona północne rejony obwodu kijowskiego i żytomierskiego aż do granic z Białorusią, gdzie graniczy z Poleskim Państwowym Rezerwatem Radiacyjno-Ekologicznym.

Krótko po katastrofie mieszkańcy miejscowości położonych na terenie dzisiejszej strefy zostali ewakuowani. Zdecydowana większość nigdy nie powróciła, jednak nieliczni, nielegalnie, zdecydowali się na powrót. Do dzisiaj w pobliżu elektrowni żyje kilkadziesiąt osób, bez dostępu do elektryczności i cywilizacji.
Aktywność człowieka w strefie wykluczenia koncentruje się na terenie przemysłowym elektrowni i w kilku zakładach w centrum strefy, które pracują z odpadami radioaktywnymi. Ośrodkiem administracyjnym strefy wykluczenia pozostaje miasto Czarnobyl, położone 17 km na południe od elektrowni.
Pracownicy spędzają tu 4 dni w tygodniu, a niektóre służby działają na zmiany 15/15 – 15 dni w terenie i 15 przerwy. W trakcie budowy nowego sarkofagu pracowało tu ok. 5 tys. ludzi, połowa na terenie elektrowni (np. wyłączając z eksploatacji bloki energetyczne elektrowni, monitorując poziom promieniowania), połowa przy porządkowaniu, ochronie i monitorowaniu poziomu promieniowania na całej pozostałej części strefy.
Masowy powrót miejscowych do strefy wykluczenia zaczął się w 1987 r[2]. Wróciło wówczas ok. 1200 osób, „samosiołów”, czyli samowolnych osadników[2]. „Samosioły” wrócili nie tylko do miasta Czarnobyl, ale też do opuszczonych wiosek w południowej i południowo-zachodniej części strefy czarnobylskiej – do 13 wsi. Na początku 2016 r., w strefie czarnobylskiej mieszkało 158 „samosiołów”. Główną przyczyną spadku ich liczby jest wiek.

Na terenie Zony znajduje się nieużywana obecnie instalacja radzieckiego strategicznego radaru pozahoryzontalnego (OTH) Duga pracującego w zakresie fal krótkich. Jest ona znana wśród krótkofalowców i profesjonalnych użytkowników eteru jako Rosyjski dzięcioł („Russian Woodpecker”) od charakterystycznego rytmu zakłóceń, jakie powodowała w łączności na falach krótkich.

Katastrofa elektrowni jądrowej w Czarnobylu miała miejsce 26 kwietnia 1986 r. Była to największa katastrofa w historii energetyki jądrowej. Wybuch nastąpił w reaktorze jądrowym bloku energetycznego nr 4, położonym tylko 120 km od stolicy Ukrainy – Kijowa, blisko granicy z Białorusią.

Elektrownia w Czarnobylu była w tamtych czsach jedną z największych na świecie. Poświęcona była strategicznemu programowi wojskowemu dla armii radzieckiej. Awaria spowodowana była zbieżnością kilku czynników. Poza faktem, że reaktor nie posiadał zaktualizowanego systemu bezpieczeństwa, miał niski poziom automatyzacji. W nocy z 26 na 27 kwietnia nieprawidłowo przeprowadzony test bezpieczeństwa doprowadził do przegrzania i częściowego stopienia rdzenia reaktora numer 4, rozkładu chłodzącej go wody i wybuchu powstałego wodoru. Zapaliły się grafitowe elementy, a obudowa reaktora została rozerwana, do atmosfery trafił radioaktywny pył.
O godzinie 1:24 czasu lokalnego, 40-60 sekund po rozpoczęciu eksperymentu, miały miejsce dwie duże eksplozje. Według niektórych badaczy eksplozja była nieunikniona, ponieważ wyciągnięcie głównego pręta kontrolnego ponad maksymalne dozwolone położenie spowodowało wzrost mocy reaktora o ponad 6000 razy w ciągu kilka milisekund. Zanotowano, że systemy bezpieczeństwa były wyłączone lub nawet nie działały w momencie wybuchu, a kombinacja pary wodnej i wodoru wysadziła w powietrze 1200 ton obudowy reaktora i zniszczyła dach. Po kilku sekundach nastąpił drugi wybuch. Według kilku niezależnych badań, podczas gdy pierwsza eksplozja była normalna - chemiczna, druga eksplozja miała charakter wybuchu jądrowego z siłą 0,3 kilotonów (czyli około 300 ton trotylu). Według świadków, po pierwszym wybuchu widoczny był czerwony płomień, a drugiej eksplozji towarzyszył jasnoniebieski płomień, po której utworzyła się chmura promieniotwórcza nad reaktorem.

Katastrofa atomowa była zbiegiem okoliczności, a eksperyment powinien zostać przeprowadzony przez inną zmianę, która była do tego specjalnie wyszkolona. Zostało to jednak przesunięte o dziewięć godzin z powodu nadchodzących uroczystości 1 maja i energii elektrycznej potrzebnej do realizacji planu produkcji. Opóźnienie oznaczało, że eksperyment musiał być przeprowadzony przez inną zmianę. Dzienna zmiana, zaznajomiona z procedurami, dawno już zakończyła pracę. Zmiana popołudniowa szykowała się do odejścia, a nocna, która rozpoczynała pracę o północy, miała przejąć kontrolę reaktora już w trakcie eksperymentu. Zespół ekspertów również odczuwał zmęczenie bezczynnym oczekiwaniem od rana. Zaraz po wypadku pozostałe reaktory zostały odcięte, a elektrownią zarządzano ze sztabu zarządzania kryzysowego, umieszczonego w bunkrze pod budynkiem administracyjnym elektrowni.

Radioaktywny pył zaczął się rozprzestrzeniać do atmosfery ze zniszczonego i palącego się czwartego reaktora elektrowni, które zanieczyściło zarówno środowisko bliższe jak i dalsze. Pierwszym krokiem w likwidowaniu skutków awarii jądrowej w Czarnobylu było ugaszenie pożaru w hali głównej reaktora i dachu maszynowni. Jako pierwsi po wybuchu pożaru przybyły zastępy zakładowej straży pożarnej, wraz ze strażakami z Czarnobyla i Prypeci, którzy ugasili ogień w ciągu trzech godzin od eksplozji lecz w sercu reaktora wciąż płonął grafit...

Dnia 10 listopada 2019 roku wybraliśmy się do Strefy Wykluczenia przy okazji wycieczki do Kijowa, w którym odwiedziliśmy też m.in. Muzeum czarnobylskie (ukr. Нацiональный музей "Чорнобиль", Muzeum Narodowe „Czarnobyl”). Poniżej prezentujemy Wam zdjęcia z tej wyprawy. Zwiedziliśmy słynny kompleks eksperymentalnych instalacji radarowych, tzw. Oko Moskwy (Duga), miasto Prypeć (w tym blokowiska zamieszkiwane przez oficerów), zakład produkcyjny ,,Jupiter'', Basen ,,Lazurowy'', wesołe miasteczko, plac centralny, przy którym znajdują się m.in. pozostałości po Hotelu Polesie czy Centrum Kultury ,,Energetyk'', tereny znajdujące się bezpośrednio przy Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej, okolice tzw. Czerwonego Lasu oraz samo miasto Czarnobyl, które ucierpiało najmniej podczas awarii z 1986 roku.

Żegnaj Prypeć...do zobaczenia w przyszłym roku...

Muzeum czarnobylskie w Kijowie