Wilkowo Nowowiejskie (woj.pomorskie)
wieś kaszubska w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie lęborskim, w gminie Nowa Wieś Lęborska.
Wilkowo jest starą miejscowością. Istniała już najprawdopodobniej przed rokiem 1308, gdzie w owym czasie, była zapewne wsią fiskalną księstwa białogardzkiego. Pierwsza, pośrednia wzmianka o niej pochodzi z dokumentu z ok.1335-1341r., opisującego granice Redkowic. W akcie tym wymienia się członka komisji o imieniu „Jakub de Wilckow”. W roku 1387 wzmiankowy jest również jakiś
„Jakob von Willkau” - zapewne potomek poprzedniego, również niewątpliwy mieszkaniec Wilkowa.
W późniejszych aktach zapisy miana Wilkowa nie ulegają znacznym
zmianom: Wilkau /1402/, Wilkow /1638/, Wilckow /1712/, Vilkow /1939/.
Najstarszy, znany akt nadania komtura gdańskiego Walpolda von Bassenheima pochodzi z roku 1376. Łącznie były tu 42 włóki, z których 4 włóki i 6 mórg wolnych wraz z prawem połowu ryb w stawie w Wilkowie otrzymał osadźca - sołtys. Musiał on jednak zapewne odbywać konną służbę wojskową na przypadek wojny. Służba ta została zaliczona w poczet powinności wsi.
Źródła nie wzmiankują o ewentualnym posiadaniu lasu przez Wilkowo. Jeśli
pierwotnie istniał, zapewne wykarczowano go już co najmniej w XV wieku, a teren zamieniono na pola uprawne.
W roku 1905 wzmiankuje się w Wilkowie 10 gospodarstw chłopskich.
Około roku 1911 Wilkowo posiadało 288 mieszkańców i było gminą wiejską należącą do wójtostwa w Nowej Wsi Lęborskiej.
Cmentarz.
Na pozostałości niemieckiego cmentarza natrafimy około 1 km na zachód od ostatnich zabudowań Wilkowa. Dawna nekropolia znajduje się po prawej stronie drogi, przy niewielkim łuku w lewo. Cmentarz oddalony jest od krawędzi drogi o około 25 metrów.
Nekropolia powstała najprawdopodbniej w XIX wieku, a jego dzisiejsza powierzchnia wynosi około 0,27 ha. Cmenatrz założony na rzucie podobnym do kwadratu.
Gdyby się dobrze przyjrzeć już z drogi widać charakterystyczny kamienny wał wyznaczający granicę cmentarza. Ten nie był zbyt dużych
rozmiarów i z układu mogił i kwater grobowych można przypuszczać,
że miał kształt kwadratu. Teren jest bardzo zaniedbany i zdewastowany. Spomiędzy połamanych gałęzi i ogromu krzaków widać wiele pól nagrobnych, które znajdują się jedna obok drugiej. Ich wielkość oscyluje w granicach pól 2-3 osobowych, ale są też i mniejsze.
Natrafimy na kilka zniszczonych nagrobków oraz kamiennych cokołów
stylizowanych na ścięte pnie drzew dębowych. Na jednym zachował się fragment białej płyty, na której dostrzeżemy fragment
inskrypcji:
Gdyby się dobrze przyjrzeć już z drogi widać charakterystyczny kamienny wał wyznaczający granicę cmentarza. Ten nie był zbyt dużych
rozmiarów i z układu mogił i kwater grobowych można przypuszczać,
że miał kształt kwadratu. Teren jest bardzo zaniedbany i zdewastowany. Spomiędzy połamanych gałęzi i ogromu krzaków widać wiele pól nagrobnych, które znajdują się jedna obok drugiej. Ich wielkość oscyluje w granicach pól 2-3 osobowych, ale są też i mniejsze.
Natrafimy na kilka zniszczonych nagrobków oraz kamiennych cokołów
stylizowanych na ścięte pnie drzew dębowych. Na jednym zachował się fragment białej płyty, na której dostrzeżemy fragment
inskrypcji:
Hier ruhet in...
Emili...
Tylko jedna tablica była w na tyle dobrym stanie, aby można ją było odczytać:
Emili...
Reszty płyty brak, tak więc nie można odczytać kto dokładnie i kiedy
został tam pochowany.
Także na jednym z kamieni nagrobnych odnajdziemy płytę rozbitą w drobny mak. Widać, że brakuje bardzo wielu fragmentów płyty, stąd jej
rekonstrukcja również się w całości nie powiodła. Koledzy z Fundacji Tak Trzeba trochę nam podpowiedzieli i okazało się, że widniejący fragment inskrypcji jest fragmentem Psalmu 62,2:
został tam pochowany.
Także na jednym z kamieni nagrobnych odnajdziemy płytę rozbitą w drobny mak. Widać, że brakuje bardzo wielu fragmentów płyty, stąd jej
rekonstrukcja również się w całości nie powiodła. Koledzy z Fundacji Tak Trzeba trochę nam podpowiedzieli i okazało się, że widniejący fragment inskrypcji jest fragmentem Psalmu 62,2:
"Meine Seele ist stille zu Gott, der mit hilft"
Tylko jedna tablica była w na tyle dobrym stanie, aby można ją było odczytać:
Hier ruhen in Gott
Johann Beyer
geb. Schlottag
*2.11.1862 †24.2.1936
(inskrypcja nieczytelna)
Johann Beyer
geb. Schlottag
*2.11.1862 †24.2.1936
(inskrypcja nieczytelna)
Na terenie cmentarza gdzieniegdzie natrafimy również na pozostałości pojedynczych postumentów pod krzyż, jednak po krzyżach nie ma już śladu.
Niestety - na co natykamy się coraz częściej podczas eksploracji dawnych ewangelickich nekropolii – przy kilku zachowanych nagrobkach widoczne są ślady rozkopywania ziemi w obrębie mogiły, co jest ewidentnym znakiem na naganną działalność ''hien cmentarnych'' na terenie wilkowskiego cmentarza.
Niestety - na co natykamy się coraz częściej podczas eksploracji dawnych ewangelickich nekropolii – przy kilku zachowanych nagrobkach widoczne są ślady rozkopywania ziemi w obrębie mogiły, co jest ewidentnym znakiem na naganną działalność ''hien cmentarnych'' na terenie wilkowskiego cmentarza.
Orientacja nagrobków: wschód-zachód. Można przypuszczać, że wejście na teren cmentarza znajdowało się od strony zachodnio-południowej.
Starodrzew w części został wycięty, jednak znajduje się tam znaczna ilość samosiejek (głównie dębu, brzozy i klonu). W podłożu: barwinek pospolity, paproć oraz bluszcz pospolity.
Teren cmentarza w Wilkowie dawniej
Źródło:
1. Karta cmentarza z miejscwowści Wilowo Nowowiejskie /z ewidencji WUOZ z Delegaturą w Słupsku/
2. Na podstawie zebranych materiałów sporządzonych podczas oględzin terenu ewangelickiego cmentarza w Wilkowie Nowowiejskim /rok 2013/