FotoExploracje  Lębork dokumentacja fotograficzna opuszczonych miejsc i cmentarzy

Żelazno (woj.pomorskie)

Żelazno (niem. Hohenwaldheim) to osada kaszubska w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie wejherowskim, w gminie Choczewo przy drodze wojewódzkiej nr 213. Niegdyś był to zespół folwarczny rodziny Milczewskich z końca XIX wieku. 

Z czasów sprawowania urzędu Wilekiego Mistrza zakonu krzyżackiego Carla von Trier (1311-1324) pochodzi pierwsza wzmianka o tej posiadłości. W 1378 roku Wielki Mistrz Winrich von Kniprode zezwolił na zajęcia majątku Selaschnow. Z następnych lat pochodzą wiadomości o rodzinie von Selasinski i von Rostken. W XVIII i XIX wieku kilka rodzin jednocześnie posiadało niewielkie części tego majątku - m.in. rodzina von Selasinski, von Wittke, von Koss i von Lübtow. Od 1859 roku wszystkie części były jedną własnością rodziny Milczewskich.
W nocy 11 marca 1945 roku cała rodzina udała się na pieszo przez pola do leśniczówki Osieczki w lasach koło Osiek. Rosjanie natrafili na ich kryjówkę po tygodniu. Przez wiele tygodni włóczyli się po różnych domach. KIedy na Zielone Świątku 1945 roku udało się rodznie von Milczewski wrócić do pałacu - zajęli dwa pokoje. Nie dawano im jednak spokoju, gdyż pałac był nieustannie plądrowany i dewastowany przez Rosjan. 
Niewiele się zmieniło, kiedy w siepniu 1945 władzę przejęli Polacy. Wtedy też cała rodzina von Milczewski została aresztowana. Wtedy też postanowili uciec. Stakiem z Ustki trafili na wyspę Rugię, gdzie pozostawali do lat 50-tych. Potem postanowili uciec przez Berlin Zachodni na zachodnią stronę. 

Dziś na skraju osady leży niewielki cmentarz poewangelicki z neogotyckim mauzoleum Milczewskich.

Cmentarz.
Cmentarz znajduje się na niewielkim wzniesieniu po prawej stronie, jadąc w kierunku Choczewa (dokładniej kierując się na Kostkowo) od strony Borkowa Lęborskiego. Z ulicy widać już zrujnowaną kapliczkę, dlatego też nie powinno być większych problemów ze zlokalizowaniem tego miejsca.
Teren nekropolii jest nieogrodzony, a jego obszar wyznacza wzniesienie, na którym się znajduje.
Powstał w wieku XIX na co wskazuje literatura, jednak dokładna data powstania nie jest wiadoma. Na cmentarzu tym pochowani są w osobnej kwaterze uczestnicy Wojny 1914-1918 oraz członkowie rodów szlacheckich: Milczewski i von Kolz. Na terenie cmentarza zachowały się nagrobki oraz kamienie nagrobne, na których można odczytać inskrypcje:

Karl Ewald von Kolz Kgl. Pr. Oberst a. D.

Kurt von Milczewski Kgl. Rittmeister a. D.
geb d. 6 10 1867
gest d. 27.4.1915

oraz

Paula V. Milczewski
* 28.8.1848
† 16.10.1936

Można zauwać kilka niewielkich pól nagrobnych, jak również pojedynczych mogił. Kilka kamiennych płyt jest ułamanych. Nie udało się natomiast odnaleźć żadnej tablicy nagrobnej. Widać różnorodność form pomników nagrobnych, w tym cokoły stylizowane na ścięte pnie dębowych drzew. Niedaleko od strony ulicy zachowała się kaplica nagrobna von Milczewskich. Dostępu do jej wnętrza nie ma, ponieważ wejście jest zamurowane, jednak przy głównym wejściu jest wybita dziura, przez którą widać drewniane zniszczone być może elementy trumien (?). Za kapliczką, kierując się w stronę pola - właściwie już na skraju nekropolii, znajduje się samotnie stojący żeliwny krzyż, którego górna część jest ułamana. Widać fragment inskrypcji napisanej gotykiem. Między nagrobkami na trawie leży też kamienna płyta z wyrytym napisem w języku niemieckim. Napis, który udało się zrekonstruować:

Hier ruhen in Gott
Hans? Schmudde
*d, 14.6.1824 + d. 30.6.1927
Du warst uns lieb
[wir] werden dich nie
vergessen

Nie jestem pewna co do imienia i tylko przypuszczam, że chodzić może       o imię Hans, na co wskazuje zakończenie ''s''.
"d." to skrót od rodzajnika "den"
''uns lieb'' - być może bardziej prawidłowo powinno być "unsere liebe"
[wir] - to czego się domyślam, piszemy w nawiasach kwadratowych.

Jest to napis nie odnoszący się do Biblii, ale taki którego żyjący kierują do zmarłego wyrażając żal z powodu jego śmierci - "Byłeś naszą miłością, nigdy nie zapomnimy Ciebie".


Jak widać na poniższych zdjęciach zarówno cmentarz jak i grobowiec znajdują się w opłakanym stanie.
Źródło:
1. Dorow Urlich; Zapomniana przeszłość. Upadek pomorskich majątków rolnych na przykładzie powiatu lęborskiego; Pruszcz Gdański 2010
2. Na podstawie zebranych materiałów sporządzonych podczas oględzin terenu ewangelickiego cmentarza w Żelaznie /rok 2013/