Zwartowo (woj.pomorskie)
Zwartowo leży na trasie linii kolejowej Wejherowo-Choczewo-Lębork (obecnie zawieszonej).
Pierwsze historyczne zapiski dotyczące miejscowości Zwartowo pochodzą z 1364 roku, kiedy to potomkowie właściciela tych ziem - rycerza Pettera von Littow prawdopodobnie przyjęli nazwisko Schwartow. W następnych latach wielokrotnie zmieniali się właściciele (von Jatzkow, von Krockow, von Somnitz).
Początki dworu oraz otaczającego go parku datowane są po 1750 roku.
Pierwsza połowa XIX wieku to częste zmiany właścicieli majątku. Dopiero w 1853 roku, kiedy to właścicielem został baron von Hammerstein
następowały bardzo korzystne zmiany w dworze i jego otoczeniu:
przebudowano i podwyższono dwór o jedno piętro, założono nowy park
wykorzystując urozmaiconą rzeźbę terenu. Park ten obsadzono rzadko
spotykanymi na tym terenie drzewami, takimi jak: dęby szypułkowe,
kasztanowce białe, buki odmiany purpurowej, chojna kanadyjska, jodła
kaukaska.
Dalsza rozbudowa dworu i parku miała miejsce po 1904 roku, kiedy cały
majątek kupił von Kunster. Nowy właściciel znacznie rozbudował dwór: w
jego wschodniej części urządzono salę balową, zaś od strony ogrodu
powstał taras ze schodami prowadzącymi do parku. Sam park został
skomponowany w nowy sposób. W części środkowej utworzono wnętrze
ogrodowe zaakcentowane klombem, aleje obsadzono krzewami, dosadzono też wiele drzew, m.in.: tulipanowca, sosnę, cisy pospolite, żywotnika
zachodniego, klony, jesiony i kasztanowca, ścieżki wokół ogrodu
warzywnego i sadu obsadzono grabami i żywopłotami.
Pod koniec II wojny światowej Kunsterowie opuścili Zwartowo. Dwór po wojnie przeszedł na własność skarbu państwa.
Cmentarz.
Na dawny cmentarz ewangelicki natrafimy kierując się na wschód miejscowości, obok założenia parkowo-dworskiego. Do cmentarza prowadzi droga polna ze wsi w kierunku wschodnim. Odnajdziemy go na wysokiej skarpie po lewej stronie drogi.
Według informacji historycznych, nekropolia została założona około roku 1920 i zajmowała ogólną powierzchnię 0,09 ha.
Najstarszy odnaleziony nagrobek ukazuje datę 1927.
Cmentarz w Zwartowie rozplanowano na rzucie kwadratu i znajduje się na szczycie stromej skarpy. Obecnie widocznych jest ledwie kilka pozostałości mogił, choć wiemy że w przeszłości znajdowało się tam około 14 mogił wolnostojących oraz ponad 20 mogił ziemnych.
Nie natrafiliśmy na żadną tablicę inskrypcyjną. Nie ma możliwości zidentyfikowania osób tam pochowanych, ponieważ na żadnym nagrobku nie widnieje inskrypcja z imieniem i nazwiskiem. Dziś naszym oczom w większości ukazują się kamienne ramy mogił, poprzewracane kamienne bloki czy podstawy pod krzyż. Gdzieniegdzie leżą przewrócone (w innych miejscach stoją) postumenty w kształcie pnia dębu. Przy mogiłach wciąż stoją w części rozbite kamienne płyty jednak bez tablic, a przy jednym z nagrobków stoi drewniany krzyż bez jakiejkolwiek inskrypcji.
Można też natrafić na kilka kwater nagrobnych.
Charakter rozplanowania cmentarza jest nieczytelny, choć teraz jego granice wyznacza drewniane ogrodzenia zrobione najpewniej przez leśników, które nadaje mu kształt kwadratu. Jednak wychodząc z terenu nekropolii można przypuszczać, że jego obszar wychodził jeszcze nieco poza ogrodzenie (nie zmieniało to jednak jego układu).
Nagrobki i mogiły nie są w całości czytelne. Wiele kamiennych elementów jest porozrzucana w nieładzie po terenie cmentarza.
Ogólny stan zachowania nekropolii jest zły. Nagrobki są bardzo uszkodzone, a drzewostan oraz dróżki bez śladów kompozycji świadomej. W niektórych miejscach rosną samosiejki.
Według informacji historycznych, nekropolia została założona około roku 1920 i zajmowała ogólną powierzchnię 0,09 ha.
Najstarszy odnaleziony nagrobek ukazuje datę 1927.
Cmentarz w Zwartowie rozplanowano na rzucie kwadratu i znajduje się na szczycie stromej skarpy. Obecnie widocznych jest ledwie kilka pozostałości mogił, choć wiemy że w przeszłości znajdowało się tam około 14 mogił wolnostojących oraz ponad 20 mogił ziemnych.
Nie natrafiliśmy na żadną tablicę inskrypcyjną. Nie ma możliwości zidentyfikowania osób tam pochowanych, ponieważ na żadnym nagrobku nie widnieje inskrypcja z imieniem i nazwiskiem. Dziś naszym oczom w większości ukazują się kamienne ramy mogił, poprzewracane kamienne bloki czy podstawy pod krzyż. Gdzieniegdzie leżą przewrócone (w innych miejscach stoją) postumenty w kształcie pnia dębu. Przy mogiłach wciąż stoją w części rozbite kamienne płyty jednak bez tablic, a przy jednym z nagrobków stoi drewniany krzyż bez jakiejkolwiek inskrypcji.
Można też natrafić na kilka kwater nagrobnych.
Charakter rozplanowania cmentarza jest nieczytelny, choć teraz jego granice wyznacza drewniane ogrodzenia zrobione najpewniej przez leśników, które nadaje mu kształt kwadratu. Jednak wychodząc z terenu nekropolii można przypuszczać, że jego obszar wychodził jeszcze nieco poza ogrodzenie (nie zmieniało to jednak jego układu).
Nagrobki i mogiły nie są w całości czytelne. Wiele kamiennych elementów jest porozrzucana w nieładzie po terenie cmentarza.
Ogólny stan zachowania nekropolii jest zły. Nagrobki są bardzo uszkodzone, a drzewostan oraz dróżki bez śladów kompozycji świadomej. W niektórych miejscach rosną samosiejki.
Teren cmentarza w Zwartowie dawniej (zdjęcia pochodzą z początkowych lat 80-tych; najprawdopodobniej rok 1984)
Źródło:
1. www.zobaczpomorze.pl
2. Na podstawie zebranych materiałów sporządzonych podczas oględzin terenu ewangelickiego cmentarza w Zwartowie /rok 2015/
1. www.zobaczpomorze.pl
2. Na podstawie zebranych materiałów sporządzonych podczas oględzin terenu ewangelickiego cmentarza w Zwartowie /rok 2015/
3. Relacja ustna pana Damaszke (mieszkańca Zwartówka)