Łeba (woj. pomorskie) - cmentarz przykościelny
Dzieje Łeby od samego początku związane są ze Słowińcami i Kaszubami Nadłabskimi. Pierwsza historyczna wzmianka o osadzie pochodzi z 1282 r. Była to Słowińska wioska, zlokalizowana po zachodniej stronie rzeki , zamieszkała przez rybaków, szkutników i żeglarzy . W 1309 roku Łebą, jak i całym Pomorzem Gdańskim zawładnęli Krzyżacy .Pod ich panowaniem osada przekształciła się w miasto , otrzymując w 1357 roku lubeckie prawa miejskie.
Krzyżacy utracili władzę nad Łebą ostatecznie po wojnie trzynastoletniej. W roku 1466 miasto przeszło w leno książąt pomorskich, którzy władali nim do 1637 roku. Z tą datą Łeba przeszła na 20 lat pod bezpośrednie panowanie Korony polskiej. Kolejno władzę nad miastem sprawowała Brandenburgia i od 1773 roku Prusy, następnie państwo niemieckie.
W granicach Polski miasto znajduje się od 1945 roku. Po zakończeniu I wojny światowej Łeba stała się ulubionym letniskiem niemieckiej bohemy lat 20-tych . Malarze przebywający tu wśród nieokiełzanej przyrody odnajdywali tematy do swych prac. Jeden z największych niemieckich ekspresjonistów, Max Pechstein związał się z Łebą na stałe. Historia Łeby to klęski żywiołowe , często zagrażające temu kwitnącemu miastu. W 1558 roku po serii bardzo silnych niszczących sztormów, mieszkańcy postanawiają przenieść miasto na wschód od ujścia rzeki Łeby. W 1570 roku ponowny potężny huragan dokonał ostatecznego zniszczenia, to co zostało po starej Łebie z czasem zasypały ruchome piaski.
Ocalał tylko mały fragment starego kościoła, który przypomina dziś mieszkańcom o tamtych czasach [o ruinach kościoła św. Mikołaja można przyczytać TUTAJ]. Budowa nowego osiedla, zalążka obecnej Łeby, trwała około 12 lat . Wiek XVIII to kolejne stulecie walki mieszkańców z nieustającymi żywiołami o utrzymanie miasta. Dopiero druga połowa wieku XIX przyniosła rozwój gospodarczy miasta, kiedy to przystąpiono do prac mających na celu ochronę Łeby przed kataklizmami.
Cmentarz.
,,Do około 1700 roku rzeczą normalną było grzebanie zmarłych w pobliżu kościoła. Prominentni współcześni mogli znaleźć miejsce wiecznego spoczynku w kościele. Dopiero po tym okresie wzrastająca liczba ludności i pochówków zmarłych odbywała się na oddalonych cmentarzach. W Łebie z jej małą liczbą mieszkańców ta stara potrzeba mogła być utrzymana dłużej. Tak zwany stary cmentarz (obecnie ul. Parkowa) został utworzony na północ od ulicy Nowęcińskiej dopiero około 1850 roku"*.
Przypuszcza się, że plac przykościelny pełnił funkcje grzebalne jeszcze po roku 1700. Do dziś zachowało się kilka płyt nagrobnych XVIII i XIX wieku. Jako, iż nazwiska pochowanych tam osób miały znaczący wpływ na rozwój miasta, zakłąda się, że na cmentarzu przykościelnym w dużej mierze chowani byli ludzie ważni i zacni.
Pochowano tu między innymi pastora Magunnę, zmarłego 13 maja 1831 roku, który przez 46 lat był pastorem w Łebie oraz zmarłego w wieku 12 lat na szkarlatynę, syna burmistrza Mampe.
Dziś na przykościelnym placu nie natrafimy na żadne pozostałości nagrobków. Jedynym śladem, że nekropolia się tam znajdowała są płyty nagrobne przytwierdzone do wschodniej ściany kościoła. Pierwotnie płyty te znajdowały się na miejscach mogił i leżały poziomo. W roku 1931 ówczesny pastor dr Alpermann, w ramach porządkowania obejścia wokół kościoła polecił przymocować ów płyty do ściany kościoła.
Pomnik poległych w I wojnie światowej.
W okresie I wojny światowej na frontach poległo 31 żołnierzy z Łeby, z Żarnowskiej 21, a ze Steknicy 1 (z Lęborka 321, razem z powiatu ok. 1500)*. Niemcy w całym okresie wojny zmobilizowały ok. 13,25 mln żołnierzy, z których około 2 mln zginęło, ok. 4 mln odniosło rany, a 1,15 mln dostało się do niewoli, bądź zaginęło bez wieści. Dla upamiętnienia ofiar wystawiono w Łebie pomnik z wyrytymi nazwiskami poległych z miejscowej parafii.
Pierwotnie stał on w południowo-zachodniej części placu przykościelnego. W latach 20. XX wieku przy pomniku odbywało się wiele uroczystości o charakterze państwowym, religijnym i patriotycznym. Było to jedyne miejsce w mieście, gdzie symbolicznie składano wieńce i pełniono warty honorowe. Po zakończeniu II wojny światowej w ramach zacierania niemieckości tzw. ziem odzyskanych, zdemontowano obelisk i porzucono na terenie starego, nieistniejącego już cmentarza przy ulicy Parkowej. Dzięki zaangażowaniu wielu osób i instytucji w dzieło renowacji, 12 czerwca 2001 roku nastąpiło ponowne odsłonięcie miejsca pamięci na terenie przykościelnym. W uroczystości, oprócz licznej rzeszy mieszkańców, brały udział władze miasta, przedstawiciele Kościoła oraz sporo dawnych mieszkańców z Niemiec, członków ,,Związku Łebian” (Bund der Lebaer).
Górna część płyty została ścięta prawdopodobnie zaraz po demontażu obelisku w połowie lat 40.
Źródło:
1. Budkowski W., Mikusiński P.; Ziemia Lęborska. Przewodnik turystyczny; Lębork 2012
2. Plan Odnowy Miejscowości Łeba na lata 2010-2017; Gmina Miejska Łeba, październik 2014
3. http://historialeby.pl.tl
4. Na podstawie zebranych materiałów sporządzonych podczas oględzin terenu ewangelickiego cmentarza w Łebie /2016 rok/.